Berthe van Soest

Maar achteraf was ik ontevreden met mijn eigen reactie. Iemand vrijlaten in een eigen keuze voor vaccinatie is belangrijk, dat weet ik inmiddels, maar ik had zoveel meer kunnen doen. Ik had kunnen vragen wat deze medewerkster belette om zich te laten vaccineren. Ze had misschien een aandoening. Ik had kunnen vragen naar haar zorgen en twijfels. Ik kunnen zeggen dat ik mezelf wel zou laten inenten en waarom. Ik heb ook mijn verdriet niet uitgesproken, dat mijn moeder overleden was en dat zij mijn moeder niet had kunnen beschermen door haar vaccinatie.

De ontmoeting met de zorgmedewerkster zette me op een spoor van hoe je dan wel een gesprek voert met mensen die zich niet laten vaccineren. De vaccinatiebereidheid is op dit moment 75% in Nederland. En ik vind dat die echt hoger moet, want hoe sneller zo veel mogelijk mensen zich laten vaccineren, des te eerder is de corona-epidemie voorbij.

In dit blog vind je tips en informatie die ik op het spoor kwam voor een gesprek met vaccinatietwijfelaars en informatie over vaccins.

Tips voor een gesprek over vaccinatietwijfel

Face to face
Bespreek dit het liefst 'face to face'. In chats zie je de lichaamstaal niet en kunnen gauw misverstanden ontstaan. Het is een gevoelig onderwerp waarin van alles meespelen kan. Er kunnen zorgen zijn over bijwerkingen of bijwerkingen op de lange termijn. Een afkeer van de farmaceutische industrie. Enge filmpjes en foto's op internet kunnen bang maken. Kinderen die het  afraden, waarbij men denkt dat die het beter weten en waarmee de band goed moet blijven. Vrienden die zich niet laten vaccinieren, zodat iemand buiten de boot valt. Het kan vanuit iemands geloofsovertuiging zijn, zich niet te willen vaccineren. Het kan komen door frustratie en boosheid op de overheid, angst voor instituties die je gegevens opschrijven. Je kunt de uitnodigingsbrief misschien niet lezen of online een afspraak maken kan moeilijk zijn. Ook ideeën over de eigen gezondheid kunnen een rol spelen, iemand die nooit ziek is bijvoorbeeld, kan zich beschermd wanen.

Start met een open en nieuwsgierige houding
Overtuigen helpt niet. Vraag naar bezorgdheden. "Waar maak je je zorgen over?" Wat is je twijfel?"

Neem zorgen en twijfel serieus
Zorgen en twijfels zijn oké. Neem alles serieus, ook wanneer het voor jou heel wonderlijke zorgen zijn. Oordeel niet en toon begrip. Luister om te begrijpen. Vraag je tijdens het gesprek af waarom iemand iets zegt. Soms doen mensen sterke uitspraken omdat ze bang of gefrustreerd zijn. Hoe minder je oordeelt over de ander, hoe groter de kans dat die tegen jou durft toegeven wat de échte reden is. Misschien doet iemand een krasse uitspraak, omdat hij of zij bang is voor naalden.

Grapjes maken over desinformatie is een afrader, ook buiten dit gesprek. Mensen vertellen hun aarzelingen niet als ze belachelijk gemaakt worden.

Zorg dat je zelf goed geïnformeerd bent
Stel je op de hoogte van hoe vaccins werken. Wat doet een vaccin? Hoe kan het zo snel ontwikkeld zijn? Hoe lang werkt het? Wat zijn de bijwerkingen? En op lange termijn? Verdiep je ook in de desinformatie die rondgaat. Verderop in dit blog vind je links met informatie. Deze (van Pharos in eenvoudige taal) deze (van Brandpunt), en deze (uit België voor jongeren) vond ik zelf prettig.

Nb.: er wordt expres desinformatie over vaccins verspreid. Zie hier en hier. Kijk kritisch naar berichten. Het is niet altijd duidelijk wat betrouwbare informatie is: hieraan herken je desinformatie.

Vraag eerst of iemand iets wil weten
Vraag eerst of iemand iets wil weten, voor je informatie geeft: “Wil je weten hoe het komt dat vaccins veilig zijn?”

Spreek vanuit je eigen ervaring
Begin je zinnen met 'ik'. Wees eerlijk over je eigen twijfels als je die had en wat maakte dat je het vaccin wel neemt. Vertel bijvoorbeeld dat je zelf hebt gezien van dichtbij hoe gevaarlijk het virus is (alleen als dat zo is). Of vertel dat jij jezelf laat vaccineren omdat dit jezelf beschermt, en dat je het je geliefden aanraadt. Misschien wil je ook graag dat Nederland weer open gaat, of wil je kwetsbare mensen beschermen. Je zou kunnen vertellen dat je vertrouwen hebt in het vaccin en dat je de neveneffecten mild vindt in vergelijking met de gevolgen van corona. Alles vanuit je eigen ervaring.

Vertel dat meeste mensen vertrouwen hebben in het vaccin
Voorkom dat vaccinatie een controversiële keuze wordt. In Nederland wil 75% van de mensen zich laten vaccineren (op 22 mei 2021). Veel mensen hebben vertrouwen in het vaccin.

Waarom zou je het wel doen?
Vraag waarom iemand zich misschien wel zou willen laten vaccineren. Misschien zijn er redenen om het wel te doen.

Praktische hulp
Ga na of iemand praktische hulp nodig heeft. Kan hij of zij de moeilijke uitnodigingsbrief wel lezen? Is digitaal een afspraak maken een obstakel? Hier is tool om te oefenen met het maken van een afspraak. Is er vervoer nodig? Er zijn filmpjes over hoe vaccinatie bij de GGD in zijn werk gaat als dat onzeker maakt. (GGD Noord- en oost Gelderland): hier (Turkse ondertitels)  en hier (Arabische ondertitels).

Aarzeling op medisch gebied
Als iemand aarzelt omdat hij of zij een aandoening heeft, kan je suggeren contact op te nemen met de huisarts of specialist.

Laat de vrije keuze
Voelen dat je een vrije keuze hebt is belangrijk. Niemand wil gedwongen worden.

Druk op tijd de pauzeknop in en geef het de tijd
Druk op tijd de pauzeknop in. Begin over iets anders als emoties bij jou of de ander te hoog oplopen. Het hoeft niet in één keer. Je kunt er later nog wel weer op terugkomen.

Je mag het oneens blijven
We zien de wereld allemaal door een andere bril. Een meningsverschil hoeft niet het einde van een vriendschappelijke relatie of een deuk in pastorale relatie te betekenen. Je kunt een gesprek prima afsluiten met: "We zijn het hier duidelijk niet over eens, maar dat is oké. Laten we het over iets anders hebben."


Dit blog staat ook op Kabouteren. Blogs vlogs van de community complementair met vertrouwen in de wetenschap. Een community die zich verzet tegen desinformatie, complotdenken en extreem rechts in de spirituele wereld.

Vorige week liep ik een rondje om de plas in het Haarlemmermeerse bos. We hadden het schaatsweekend net achter de rug met de donkerblauwe wijde ijsvlaktes en het plezier dat het gaf. Even pauze van de lockdown en iedereen blij. Die dag was het druilerig en de sneeuw was helemaal weg. Het was ook de dag waarop economen een herstelplan voor Nederland introduceerden: Herstel.nl. Met grote posters in lichtbakken werd het plan aangekondigd. Niemand kon het ontlopen. In het plan werden kwetsbaren en gezonde mensen gescheiden, zo kon Nederland op 1 maart opengaan. Onethisch en onhaalbaar. Uitzichtloos. Ik werd er somber van.



Mijn oog viel op krokussen aan de rand van het modderige pad. Lang en puntig, kwetsbaar en toch krachtig als een pijl staken ze omhoog. Februari is de periode in het jaar van Brigid, godin en Ierse heilige. Waar Brigid loopt smelt de sneeuw en in haar voetstappen komen de vroege lentebloemen omhoog. In Ierland zorgde Brigid voor melk en boter voor de armen. Haar koeien gaven zoveel melk, dat alle emmers in Leinster overliepen en er een heel meer van melk ontstond. En rond haar feestdag op 1 februari, zegt men, is de dauw op velden en bomen genezend voor zieken. Net toen ik de krokussen zag, herinnerde ik me de strategie van ZeroCovid, of NoCovid. Ik proefde het woord op mijn tong, ZeroCovid.

In het scenario van ZeroCovid streef je er naar om zo snel mogelijk naar nul besmettingen te gaan en dat zo te houden. Wanneer er geen besmettingen meer zijn gaat alles open en is er grote vrijheid. Zodra er weer besmettingen geconstateerd worden, al zijn het er maar vier, dan worden die onmiddellijk aangepakt met de strengste maatregelen die maar mogelijk zijn. ZeroCovid wordt bereikt door fijnmazig bron- en contactonderzoek en tijdelijke vrijheidsbeperkende maatregelen, waaronder eventueel verplichte quarantaine met steun van de overheid, door reisrestricties en sluiting van grenzen.


En dan is de grote schade voor de economie. In landen met een ZeroCovid strategie gaat het beter met de volksgezondheid dan bij ons. Er zijn minder doden en zieken, maar ook hun economie doet het beter. Winst voor volksgezondheid blijkt winst voor economie. En iedereen is veilig. Last but not least, het virus kan niet tot een ernstiger variant muteren bij ZeroCovid, omdat er geen besmettingen zijn.

Een van de grootste uitdagingen van ZeroCovid is, hoe je mensen meekrijgt met zulke strenge maatregelen en het beperken van rechten. Voor landen waar het virus bedwongen werd, betekenen strenge maatregelen een snelle route naar vrijheid, baanbehoud, geen doden en zieken. Dat is wat waard. Voor ons betekenen strenge maatregelen tot nog toe modderen zonder perspectief op verbetering. Devi Sridhar, professor of Global Public Health uit Edinburgh in Schotland, draaide in New York mee met een Covid advies groep, Ze vertelde dat ze in New York drie dingen deden die ervoor zorgden dat mensen meewerkten. Ze betaalden mensen gul als ze thuis moesten blijven in quarantaine. Ze boden ook praktische hulp aan: ze lieten de hond uit, zorgden voor medicijnen als die nodig waren en haalden boodschappen. Ze deden alles om je leven beter te maken. En als derde boden ze hotelkamers aan. Wanneer iemand uit een huishouden besmet was en de rest in het huis niet, kon die ene persoon in een hotel.

Er zijn inmiddels organisaties die expertise ontwikkeld hebben over ZeroCovid en hoe je dat kunt bereiken. Professor Yaneer Bar-Yam, president van het New England Complex Systems richtte End Coronavirus op om kennis te bundelen en informatie te bieden aan overheid en grass-root communities. Vicky van der Togt, een Nederlandse Long Covid patiënt, startte in Nederland het internationale Zero Covid Alliance.

Nederland is geen eiland zoals Nieuw Zeeland of Taiwan. Hugo de Jonge wrijft het ons steeds weer in als ZeroCovid ter sprake komt. Als we willen gaan voor ZeroCovid is het nodig om samen te werken met andere landen. Op 9 januari verscheen er in de Lancet een artikel van wetenschappers die pleiten voor een gezamenlijke Europese aanpak. Zij gaan er vanuit dat we er met vaccinatie alleen niet komen. Het duurt nog maanden duren voor iedereen gevaccineerd is, er kunnen dus nog veel infectie golven komen, en het is niet duidelijk of immuniteit door het vaccin langer duurt dan twee jaar. Ze schreven een strategiepaper en presenteerden een toolbox. Op 15 februari stond een opiniestuk over dit initiatief in de Volkskrant. Steeds meer landen overwegen een ZeroCovid beleid: Denemarken, Schotland, Ierland en Duitsland.

Mensen die een oplossing wilen vinden voor deze crisis, bijvoorbeeld omdat ze het grote lijden van cliënten zien zoals geestelijk verzorgers, kennen maar één alternatief: versoepeling. ZeroCovid is onbekend. Maar het is er echt. In veel landen. En daar hebben ze het goed. Daarom breng ik het in, overal waar ik denk dat het gehoor kan vinden en overwogen zal worden.

Krokussen zijn voorbode van de lente. Een kus op het koude land. Een voetstap van Brigid. De lange dunne krokussen herinneren me aan perspectief, aan een manier om uit de coronacrisis te komen, fel en scherp. Op naar ZeroCovid, naar 0 besmettingen. Veiligheid en vrijheid voor iedereen.

Er stond zaterdag 6 februari een opiniestuk in Trouw van Ferdinand Borger, predikant in de Protestantse Kerk: “De drang tot omhelzen groeit, in het zicht van de dood”. Ik ken Ferdinand Borger en hij maakt en schrijft mooie dingen, maar hier ben ik het niet mee eens. Dit blog is een reactie.

Toen Borger moe terugkwam van een begrafenis, realiseerde hij zich dat zijn moeheid veroorzaakt werd door het houden van afstand. Omdat iedere aanraking een gevaar betekent, moeten we ons alsmaar inhouden, dat is een te grote opgave vindt Borger. We moeten beseffen, zegt Borger, dat de dood niet tot elke prijs voorkomen kan worden. Als we met lege handen staan en de dood onder ogen zien, rest er alleen natuurlijke, spontane impuls van menselijkheid: nabijheid en aanraking. Hij wil daarom soms van het protocol afwijken, met een beroep op de normen en waarden uit overgeleverde tradities, een overheid mag die niet bepalen. Zijn stuk eindigt er ermee dat hij een meer dan 90jarige vrouw omhelst omdat zij angstig is.

Het stuk moet het meer hebben van stijl en sterke opbouw dan van heldere argumentatie. Aanraking mag soms een prijs hebben, eufemistisch 'beschadiging' genoemd. Heel precies defininieert Borger niet in welke situaties dat mag. Dat past niet in zijn benadering waarin hij geen strakke regels wil. Het zal gelden in omgevingen waar sprake is van rouw en komend sterven. Ik krijg de indruk dat het ook mag bij hele oude mensen. Borger noemt immers de leeftijd van de vrouw die hij omhelst, en een heel oude vrouw kijkt de dood in de ogen. Zijn stijl, bij vlagen poëtisch, verhult en ontwijkt. Wat is dat nou, 'de dood herwaarderen'? Het is taal die verbergt dat het oké is, dat mensen doodgaan. Deze ontwijkende stijl zie je vaker in deze crisis. Het is gemakkelijker om op die manier over een taboe te spreken, en ook om er als lezer mee in te stemmen. Het verraderlijke is dat de lezer onmerkbaar opschuift richting taboe. En de schrijver blijft enigszins buiten schot, omdat het er niet met zoveel woorden staat.

In het verpleeghuis

Zijn opiniestuk viel rauw op m’n dak. De laatste weken was ik regelmatig in het verpleeghuis van mijn moeder, Rehoboth in Driebergen. Het gehele verpleeghuis was in 'cohort', in isolatie. Vierentwintig van de zesentwintig bewoners waren besmet met COVID-19, ook mijn moeder. Toen ik zat te waken bij mijn moeder, sprak ik een zorgmedewerkster. Ze vertelde dat zij vanaf vorig jaar maart niet meer in een supermarkt was geweest. Ze isoleert zichzelf om de bewoners niet te besmetten. Ze was daarin niet de enige. De teleurstelling was dan ook groot dat COVID-19 toch nog binnengekomen was, net voordat de bewoners gevaccineerd zouden worden. Het verlangen naar spontane aanraking van deze predikant, waarbij één of meer doden niet tellen, staat in schril contrast met de moeite die deze zorgmedewerkers doen om de bewoners letterlijk in leven te houden. Arme meiden. De zorgmedewerkers in Rehoboth lezen aan de ontbijtafel een krant met de bewoners. Ik hoop dat het niet de Trouw is.

Volgens Borger zijn we 'marionetten', bang voor straf als we het protocol overschrijden. Onze blik is te medisch, stelt hij, teveel gericht op de overheid die zorgt voor volksgezondheid en voor wie iedere dode telt. Was het maar zo, denk ik dan, dat de overheid iedere dode zou willen voorkomen, maar dat is een andere discussie. Volgens Borger moeten we terug naar de waarden en normen die we hebben meegekregen van ouders, school en eventueel onze religie. Borger laat in het midden wat hij daar aan bijval vindt. Veronderstelt hij dat onze voorouders de dood minder erg vonden?

Borger zelf is predikant. In de christelijke traditie gaat het niet om waardering van de dood. Integendeel. Jezus genas. Christenen hebben zich altijd bezighouden met genezing en zorg, dokters opgeleid en uitgezonden, melaatsen verzorgd, pesthuizen bemand. Liefde en plicht worden niet tegen elkaar uitgespeeld, zoals Borger doet, maar liggen in elkaars verlengde. Met 'natuurlijkheid' heeft het christendom ook niet zoveel: de dood overwonnen, zwangerschappen van oude vrouwen, allemaal tegennatuurlijk. Bovenal is er het uitdrukkelijke gebod om niet te doden. Het is niet aan ons mensen te beslissen over het leven van anderen, ook niet als iemand oud is, zelfs niet als iemand jouw omarming graag wil. Maar die beslissing neem je wel als je daar willens en wetens toe overgaat, ook als het vanuit een natuurlijke impuls is.

Ebola

Tijdens de ebola epidemie werden ‘tradities’ en ‘drang’ ook belangrijk gevonden. Dat speelde in dezelfde situatie, die van uitvaarten. Rondom begrafenissen wilden mensen de tradities behouden en het besmettelijke, dode lichaam aanraken. In Sierra Leone drong de ernst van ebola pas door toen de ziekte een ravage had aangericht in de samenleving. Er moesten eerst heel veel mensen sterven voordat men voorzorgsmaatregelen wilde nemen op begrafenissen en de epidemie bedwongen werd. Door ervaring wijs geworden doen ze het in Sierra Leone veel beter dan wij in deze pandemie. COVID-19 verspreidt zich exponentieel. De mogelijke prijs van een omarming, de 'beschadiging', blijft niet beperkt tot de dood of ziekte van een enkel mens, wat al erg genoeg is, maar strekt zich uit tot alle mensen die in haar kielzog besmet raken. Ziekte, dood, Long Covid, rouw, ontwrichting in een heleboel gezinnen en levens.

Als ik deze opinie lees ben ik bang dat het in Nederland eerst code zwart moet worden, moeten er nog veel meer dierbaren voor onze ogen sterven, voordat de ernst werkelijk doordringt. Bergamo en Londen zijn te ver weg. Ik hoop het niet. Het hoeft niet. "De dood is het moment dat al ons handelen uit onze handen valt, het natuurlijke einde van onze maakbaarheid", aldus Borger. Maar een COVID-19 infectie voorkomen is zo maakbaar als wat. Daar staan we niet machteloos tegenover.

Gelukkig kunnen gewoonten en tradities veranderen. Drang en impulsen kunnen worden beheerst. We kunnen leren om afstand te houden. Zie afstand houden als iets goeds om te doen voor de naaste, iets wat een nieuwe impuls wordt. Niet als iets wat je doet uit angst voor straf, vanwege het protocol, of als gehoorzaamheid aan de overheid, maar uit voorzorg, verantwoordelijkheid, omdat we niemand ziek willen maken.

De zorgmedewerkster uit Rehoboth is hierin een voorbeeld. Zij toont in het zicht van de dood een weg ten leven.

In sommige streken werd Barbara in een kelder opgesloten. Sint Barbara is dan ook de patroonheilige van mijnwerkers en tunnelbouwers. In mijnstreken was het de gewoonte om op 4 december, haar feestdag, een tak van de kersenbloesem in huis neer te zetten. Een tak in het donker die gaat bloeien midden in de winter, biedt hoop en perspectief op andere tijden. Wanneer de tak met Kerstmis in bloei stond, dan zou het komende jaar voorspoed brengen.


Duid de kaarten die je trekt zo concreet mogelijk, vertaal ze in iets wat je kan doen of juist beter kan laten. Dan heb je er het meest aan.

Om de kaarten bij te trekken:

1. De grootste beperking die ik ervaar, deze dagen

2. Mijn grootste uitdaging in deze tijd

3. Hoe een weg te vinden voor mijn angst, boosheid en verdriet
Denk aan: iemand bellen, eventueel een hulplijn; huilen; jezelf bezighouden; muziek luisteren; kattenfotos kijken; een blokje om; iets boos posten op Facebook, Twitter

4. Het (onverwachte) talent dat ik kan inzetten

5. Hoe ik goed voor mezelf kan zorgen
Denk aan: beweging; stemming; contacten; afleiding; slapen; eten; momenten voor jezelf creeën in grote drukte

6. Mijn beste manier om contact te maken in deze tijd

7. Wat mij blij heeft gemaakt deze dagen, wat een grote of kleine, misschien wel onverwachte zegen was

8. Hoe ik plezier in mijn leven kan brengen

9. Een perspectief, speciaal voor mij
Duid de kaart positief

10. De voorspoed waarop ik hoop in het komende jaar
Duid de kaart positief

Zet de kaarten die je steunen ergens neer waar je ze kan zien, zodat je eraan herinnerd wordt.

Link naar mijn website: Lockdown met Sint Barbara

Soms weet je dat je gedrag niet integer is. Soms twijfel je erover of je aanpak wel in de haak is. Met dit legpatroon krijg je in beide gevallen wijze raad.

De tarotlegging is geïnspireerd door een Russische legende over Sint Nikolaas en een dief. Nikolaas redt de dief. Hij brengt hem in veiligheid, zodat dat hij niet gepakt wordt. Zoals Sint Nikolaas de dief redt, zo zal hij ook jou redden. De dief krijgt een wijze les mee. Ook voor jou zal Nikolaas een wijze raad hebben.

In Rusland neemt Sint Nikolaas vaak de gestalte van een oude man aan. Hij is niet als Sint Nikolaas te herkennen. Pas later blijkt dan dat het een ontmoeting met Sint Nikolaas is geweest. Zo ook in deze legende.

Er was eens een man, die veel gestolen had en veel narigheid gebracht had in zijn leven. Hij was op de vlucht. Hij had gestolen van een rijke man en was ontdekt. Zijn achtervolgers waren dichtbij en de dief wist niet waarheen te vluchten. Hij begon te bidden: “Oh, vergeef mijn zondige ziel. Vadertje Nikolaas, ik zal een kaars voor u branden van 10 kopeken.”

Plotseling stond er een oude man voor hem. Hij vroeg de dief wat hij zojuist beloofd had. De dief biechtte op wat hij gedaan had. Een eindje verderop lag een dood dier. De oude man wees hem op het kadaver en de dief verstopte zich daarin. Zijn achtervolgers ontdekten hem niet en keerden om. De dief had het ondertussen heel benauwd in het kadaver. Hij durfde haast niet te ademen, het stonk verschrikkelijk.

Toen zijn achtervolgers omgekeerd waren, kroop hij het kadaver uit en zag even verderop de oude man staan. Hij ging naar hem toe om hem te bedanken voor zijn redding. "Wat heb je beloofd?" vroeg de oude man. “Een kaars van 10 kopeken,” zei de dief. "Nou", antwoordde de oude man: “Zo benauwd als jij het had toen jij in het kadaver lag, zo benauwd zou de heilige Nikolaas het krijgen van de walm van jouw kaars.” Hij gaf de dief een wijze raad: "Vraag God en de heiligen niet om hulp bij kwalijke daden. God geeft daar geen zegen aan. Neem dit ter harte en geef mijn woorden door, opdat de mensen God bij boze daden geen hulp vragen." Daarna verdween hij.

                                            Legpatroon:

1. Mijn daad

Vraag voor de kaart: Wat is mijn daad?

Deze eerste kaart laat jouw (mogelijk) niet integere daad of gedrag zien. Het kan iets zijn waarbij je je afvraagt of je het op een integere manier aanpakt. Het kan ook iets zijn waarvan wel weet dat het niet in de haak is: zwart maken, je zin doordrijven, manipuleren, om de tuin leiden, stelen. Je kunt de kaart ook trekken zonder iets in gedachten te nemen, maar het is wel belangrijk dat je je getrokken kaart herkent als je eigen gedrag of daad, anders snap je de rest van de kaarten niet.


2. Mijn offer

Vraag voor de kaart: Wat is mijn offer?

De dief belooft hij een kaars zal branden van 10 kopeken, hij vraagt vergeving. De kaart die je hier trekt toont jouw offer. Je geeft iets op. Dit kan een direct gevolg zijn van je daad of gedrag op kaart 1.


3. De schuilplaats

Vraag voor de kaart: Wat is mijn schuilplaats/redding?

Nikolaas wijst de dief op het kadaver waarin hij zich kan verstoppen. Zo wordt hij gered. De kaart die je trekt, laat zien op welke manier jij (voor even) een schuilplaats/redding krijgt. De kaart kan meerdere kanten laten zien, prettige en minder prettige. De dief schudde zijn belagers af door in het kadaver te kruipen, maar tegelijkertijd had hij het heel benauwd.


4. De ontvangst van mijn offer

Vraag voor de kaart: Hoe wordt mijn offer ontvangen?

De kaart die hier op tafel komt, laat zien hoe jouw offer (kaart 2) ontvangen wordt. Van het offer van de dief krijgt Sint Nikolaas het benauwd. De heilige is niet blij met zijn offer, omdat de dief hulp vroeg bij een 'boze' daad. Het is de moeite waard om uitgebreid stil te staan bij de kaart die je trekt, ook in relatie tot de andere kaarten in het legpatroon. Zou Sint Nikolaas blij zijn met je offer? Of jijzelf?


5. De wijze raad

Vraag voor de kaart: Welke wijze raad krijg ik?

De legende eindigt met een advies aan de dief. De kaart die je hier trekt toont de wijze raad voor jou van Sint Nikolaas. Het kan een les zijn, een uitdaging, een bemoediging of een troost. In elk geval wijst het een weg hoe verder te gaan.



Herkomst legende
Link naar mijn website: Sint Nikolaas en de dief

Dit jaar kwam er een visienota uit van de Protestantse Kerk: Van U is de toekomst met in grote lijnen het beleid voor de komende jaren. In de nota wordt gesteld dat een missionaire kerk twee altaren heeft, één in de kerk en één in de wereld. Het is een pleidooi om ons als kerk niet terug te trekken op eigen erf en net zo vaak en intensief aanwezig te zijn in de wereld als in de kerk en ook om die beiden op elkaar te betrekken.

We hadden als Op Goed Gerucht een gesprek over deze nota met het moderamen en vroegen hoe dit pleidooi voor twee altaren in deze nota terecht gekomen is. Een pionier uit Den Haag was naar de verwoeste stad Aleppo in Syrië geweest. Hij had daar een oosters-orthodoxe priester gesproken en hem gevraagd of die nu zijn kerk ging herbouwen. “Nee”, had de priester gezegd en met een wijds handgebaar de omgeving aangeduid die helemaal in puin lag: "Hier is mijn altaar.” Hij ging eerst de stad helpen herbouwen en daarna pas zijn kerk. De priester vertelde dat hij twee altaren had, één in de kerk en één in de stad. De herbouw van de stad ging voor. We hebben geen altaren als protestanten. Het is dan ook niet persé letterlijk bedoeld. Het gaat om de dynamische wisselwerking tussen toewijding aan God en toewijding aan de ander in het concrete dagelijkse leven.

Het beeld van de twee altaren komt uit de vroege kerk. In de nota wordt verwezen naar Johannes Chrysostomus: ‘Eén altaar in de kerk en één ‘te midden van de armen, van hen die lijden en in nood verkeren’. Ik heb dit citaat niet kunnen vinden, wel een preek waarin Chrysostomus stelt dat hij zorg voor de armen belangrijker vindt dan de aankleding van het altaar en veel uitspraken waarin Christus zelf vereenzelvigd wordt met de armen die zorg nodig hebben.

Na het gesprek met het moderamen over de nota vroeg ik me mijmerend op weg naar de supermarkt af waar mijn tweede altaar zou staan. Ik schrok me rot. Er kwam meteen een beeld in mijn hoofd. In mijn verbeelding zag ik mijn altaar staan tussen de complottheorieën. Midden in die hele gekke enge wereld, waar men zegt dat Covid-19 niet bestaat, waar de deugdelijkheid van de PCR tests in twijfel getrokken wordt, hydroxychloroquine alsmaar weer wordt gepromoot en waarin de levens van ouderen en chronisch zieken minder waard zijn dan die van jongeren en gezonde mensen. Ik werd prompt misselijk. Heel misselijk. Maar kon er niet meer achter weg. Op die plek stond mijn altaar, en ik dus ook. In mijn omgeving van nieuwe spirituelen, waar ik bij hoor en ook als theoloog aanwezig ben, komt complotdenken voor. Er zijn veel coronasceptici en mensen die sociaal darwinistisch gedachtengoed aanhangen. Ik heb hartelijke vriendinnen die niet geloven in de ernst van het virus. Dit is de omgeving van waaruit het beeld van mijn altaar tussen de complottheorieën op kon komen. Ik ben verbonden met mensen die zo denken.

Ik heb me deze zomer verdiept in de actiegroep Viruswaarheid en Vrouwen voor vrijheid, die tegen de coronamaatregelen zijn. Ik kon niet kon begrijpen dat mij zo vertrouwde mensen dit gedachtengoed aanhingen, ik schaamde me dat ik erbij hoorde. Ik heb de Raad van Kerken aangespoord om zich uit te spreken tegen sociaal darwinisme. Om dialoog te bevorderen heb ik tips gemaakt voor lezers van mijn nieuwsbrief, hoe om te gaan met mensen die er heel anders in staan dan zij zelf.

In het citaat van Chrysostomus staat het tweede altaar tussen de armen en de mensen die lijden. Dat is een respectabele plek voor een altaar waar het lijdende lichaam van Christus als brood gedeeld wordt. Het altaar staat dus niet tussen de rijken, afpersers of leugenaars, de antisemieten en racisten of egoïsten. Mijn altaar staat dus niet op een respectabele plek. Ik wilde er het liefst weglopen.

Dit blog cirkelt om de vraag, hoe mijn altaar en ik daar kunnen blijven staan. Ik begin met een verkenning van dynamische verbindingen tussen de polen van kerk en wereld, tussen binnen en buiten. Dan ga ik na of de eerdere altaren die ik heb neergezet buiten de kerk, me helpen om het uit te houden tussen de complottheorieën. Tot slot probeer ik een antwoord te vinden met behulp van de Nouvelle Théologie, een katholieke stroming die in de dertiger jaren begon en grote invloed had op het Tweede Vaticaans Concilie. Ik onderneem deze poging als bijdrage in de ontwikkeling van een ruimzinnige missiologie. Ruimzinnig theologen staan open voor invloeden uit de cultuur en verbinden zich daar mee. Dat roept de vraag op welke manier je die verbinding maakt, welk theologisch denkkader je hiervoor nodig hebt.

Dynamische verbindingen tussen binnen en buiten

Een dynamische verbinding tussen twee polen, binnen en buiten, waar in de nota een pleidooi voor gevoerd wordt, herken ik bij de kloosterzusters Dienaressen van de Heilige Geest van de Altijddurende Aanbidding. Hun vroegere klooster was wat nu het Kontakt der Kontinenten is, in Soesterberg. Op die plek werden de teamtrainingen voor pioniers gehouden tot de coronacrisis uitbrak. Waar nu in de kapel een beamerscherm staat, zaten vroeger dag en nacht zusters te bidden bij de monstrans die daar uitgestald was. Deze zusters verkeerden contemplatief in ‘wereld van de God’. Zij baden voor de broeders en zusters in de missielanden, die sociaal werk deden, in het onderwijs actief waren en in de catechese. De gedachte was, dat zonder hun gebed binnen, de missie buiten niet succesvol zou zijn.

Ook in andersoortige spiritualiteit hebben rituelen en ceremonies soortgelijke dynamische wisselwerkingen. Bijvoorbeeld in een visionquest. Tijdens een visionquest verblijven de deelnemers, questers, een aantal dagen en nachten vastend op een eenzame plaats in de natuur. In het huis van waaruit de quest georganiseerd wordt staat een altaar met daarop een kaars of lantaarn en representanten van de questers, verbeeldingen die zijzelf van te voren gemaakt hebben. Daar wordt dag en nacht bij gewaakt en gebeden door de begeleiders. In de afstemming op de representanten op het altaar ontstaat er een innerlijk beeld van hoe het de questers buiten vergaat. De gebeden zijn voor hun welzijn. Ook in zweethutceremonies is wisselwerking tussen twee plekken die dynamisch verbonden zijn. De motor van de zweethutceremonie is het vuur buiten de hut. Het vuur wordt onderhouden door de vuurhoedsters. Zij voelen aan hoe heet het vuur moet zijn, offeren aan het vuur en brengen de hete stenen in de hut. Binnen in de hut zit de watergietster die de ceremonie leidt. Hoe beter het contact tussen vuurhoedsters en de watergietster, hoe passender de temperatuur van het vuur en hoe bevredigender en dieper de innerlijke processen van de deelnemers.

In al deze voorbeelden is er sprake van een wisselwerking tussen twee polen: een centrum van gebed, aanbidding en toewijding, dat onmisbaar is voor het welslagen van de onderneming die elders plaatsvindt. In die wisselwerking is de pool die meest verbonden is met het heilige, het centrum. De andere pool is de periferie, daar zitten de ontvangers van heil. De plekken zijn dynamisch verbonden, maar de altaren en plekken zijn niet gelijkwaardig. Zo ook in de visienota. Daar wordt een wisselwerking tussen beide polen bepleit, maar hoe dit wisselwerking kan zijn wordt bepaald door het centrum. Jezus laat zich vinden in het concrete leven, maar wie Jezus is en wat hij doet wordt gedefinieerd door de kerk.

Altaren neerzetten

Twee keer eerder heb ik altaren neergezet op plaatsen buiten de kerk, met een bepaalde bedoeling. In de bossen rond Assisi in Italië waar Franciscus rond heeft gezworven, maakten we tijdens een groepsreis altaartjes in het bos, bij een beekje of een grote steen. We maakten kruisen van kleine takjes, legden bloemetjes neer, en zongen het altaar wakker met een lied. Het maakte ons dankbaar voor schepping, in navolging van Franciscus. Helpt dit altaar mij nu, om niet te weg te lopen bij het altaar tussen de complotdenkers? Het altaar bevestigde de schoonheid en vriendelijkheid van die plek. Heel anders dan een altaar dat tussen complottheorieën staat, tussen vuile aantijgingen en onwaarheden. Een altaar met de functie schoonheid van schepping te benadrukken en dankbaarheid oproept is niet behulpzaam.

In oktober 2019 deden we met een kleine christelijke klimaatgroep mee met Extinction Rebellion aan het blokkeren van de Museumbrug in Amsterdam, een grote actie waar duizend betogers verwacht werden, die meerdere dagen zou duren. Ik heb van te voren een houten kruis van takken aan de brug vastgemaakt, een make-shift altaar, als ontmoetingsplaats, focuspunt en plek om waxinelichtjes aan te steken. Alleen al het bevestigen van dat houten kruis op die smalle stoep terwijl achter me een eindeloze stroom van toeristen langs trokken was een vervreemdende ervaring, wat me herinnerde hoezeer dit kruis op deze plek niet paste. Toen het eenmaal stond viel het kleine houten kruis van takken volstrekt uit de toon tussen de glanzend groen geverfde spijlen van de brug waar kleurige geraniums aanhingen. Iedereen keek erover heen.

Het make-shift altaar op de brug was een poging om een eigen plek in te nemen tussen de niet-religieuze actievoerders en de andere aanwezige religies. De boeddhisten zouden voor iedereen de ochtendmeditaties verzorgen. De sjamanen en neo-paganisten wilden een cirkelvormig altaar maken op de grond, met betekenisvolle voorwerpen erop: een sacred space. Het was expres een klein kruis, dat vastgemaakt aan de brugleuning, weinig ruimte innam. Een extra altaar, naast de sacred space in het midden van de brug, zou seculiere actievoerders irriteren, was ons vermoeden. We hadden van te voren commentaar gehad op onze geplande getijdegebeden tijdens de bezetting, dus we verwachtten niet veel tolerantie voor een christelijke inbreng.

De brug kreeg voor mij door het kruis een andere betekenis. Het kruis leek te waken, hoe klein het ook was. Het strekte de licht gebogen armen beschermend uit over de brug, over de actievoerders, de politiemensen en de dingen die te gebeuren stonden. Door het kruis was de brug naar mijn idee een offerplaats geworden. Het kruis was een symbolische en letterlijke markering van de spirituele plek van waaruit we actie voerden in de beweging, namelijk vanuit het kruis, in navolging van Christus, als een offer. Onze door de politie weggesleepte lichamen waren de offers.

Ook dit altaar biedt mij niet voldoende om tussen de complotdenkers en Covidsceptici te blijven staan. Het kruis als vreemd element dat niet begrepen wordt en over het hoofd wordt gezien, de brug als offerplaats, het kruis als voorbeeld en inspiratie, als breekijzer binnen een beweging, daar heb ik niks aan. En wat heeft een offer voor zin tussen de complotdenkers, voor wie breng ik dat dan?

De Nouvelle Théologie

Nu richt ik me voor een antwoord op de Nouvelle Théologie, een katholieke theologische stroming die voor de tweede wereldoorlog begon en leidde tot het tweede Vaticaans Concilie en daar grote invloed had. Theologen die tot deze stroming behoorden zijn Henri de Lubac, Hans Urs von Balthasar, Marie-Dominique Chenu en Jean Daniélou.

In 1946 publiceerde Danièlou een programmatisch artikel met thema’s die later uitgewerkt zouden worden. Daarin bekritiseerde hij zowel het katholieke modernisme als de scholastieke en neothomistische theologie. De katholieke modernisten wilden geloof en wetenschap combineren, en waren volgens Daniélou op een dood spoor gekomen. God was een te kennen object geworden in een horizontale wereld, de transcendentie was verdwenen. God moest voor Danièlou en de andere theologen uit deze stroming ‘Subject’ zijn en transcendent. Hij bekritiseerde ook de neothomistische theologie. Thomistische theologie was al vanaf de dertiende eeuw dominant was en werd weer vooruitgeschoven door de kerkleiding om de invloed van de modernisten tegen te gaan. Neothomisten maakten een strikte scheiding tussen deze wereld en de bovennatuurlijke wereld. Geloof werd belichaamd in een ‘stille onveranderlijke wereld’, statisch en meta-historisch, zonder ruimte voor historiciteit, voor bijbel of exegese, al helemaal niet van het Oude Testament. Neothomisten verwierpen het kantiaanse kennende subject. De Nouvelle Théologie erkende dat juist wel. Ze wilden de bovenwereld en de natuurlijke wereld verbinden, en die laten kennen en ervaren door het vrije subject, zodat die toegang en deel had aan het mysterie. Geloof zou ervaren worden worden, minder intellectueel zijn en op die manier tot redding kunnen dienen in de levens van mensen.

De Nouvelle Théologie stond een sacramentele ontologie voor, waarbij de zichtbare wereld verbonden is met de verborgen, onzichtbare werkelijkheid van God. De zichtbare en verborgen werkelijkheid lopen in elkaar over en worden van elkaar doordrongen. Dit is dezelfde dynamiek, tussen twee polen, zoals die ik hierboven beschreef: tussen kerk en wereld, tussen de goddelijke wereld van de slotzusters en de missie, tussen vuur en zweethut, tussen het altaar met verbeeldingen van questers, en zijzelf op hun questplekken. De pool die het dichtst bij het heilige was, was steeds de belangrijkste. De Nouvelle theologen dachten verschillend over de verhouding tussen de polen van natuur en bovennatuur en welke het belangrijkste was. De Lubac en Bouillard legden het primaat bij de bovennatuur. Bij hen is de natuur is een uitdrukking van de bovennatuur. Balthasar en Chenu legden de nadruk op de menswording van God, die zich daarmee diepgaand verenigt met onze wereld. Dit houdt een grote waardering voor de schepping in. Bij hen ligt het primaat dus bij de natuur. Welke pool voor mij het belangrijkste is, weet ik nog niet. Maar dat er een verbinding is, tussen God en de wereld en dat die elkaar beïnvloeden, vind ik een groot goed. Het geeft ons handelen zin.

Daniélou ontwikkelde vanuit deze verbinding van natuur en bovennatuur een sacramentele theologie. Die hield een doorlopende heilsgeschiedenis in. Deze heilsgeschiedenis is dezelfde als de seculiere geschiedenis en loopt uit op de wederkomst van Christus. Wij nu nemen deel aan deze heilsgeschiedenis. Dit steunt mij om bij mijn altaar te blijven staan. Op deze manier heb ik nooit naar de geschiedenis gekeken. Ik keek vooral naar het ‘hier en nu’. Tot nog toe dacht ik: “Het evangelie is in conflict met complotdenken. Ik hoor daar niet zijn.” Een altaar in het bos in Assisi, waarmee dankbaarheid voor de schepping en de schoonheid van de plek benadrukt wordt, is niet in conflict met het evangelie, maar dit altaar wel. Maar nu denk ik: “Ik wordt omgeven door God, ik maak deel uit van een keten, die uitloopt uit op het koninkrijk van God.” Op die manier staar ik me niet blind op het heden en op de mensen waar ik tussen sta. Het zet mijn handelen in de wereld in een veel breder perspectief, ik richt me op het heil, in dienst waarvan mijn doen en laten staat.

Het altaar in de Nouvelle Théologie

De Nouvelle theologen ontwikkelden en legitimeerden hun theologie aan de hand van de kerkvaders. De kerkvaders sloten aan bij de bijbelse bronnen. Hen zagen ze als de meest oorspronkelijke getuigen. Ze noemden dit ressourcement, herbronning. In zijn boek Bijbel en Liturgie uit 1956 laat Danièlou zien hoe voor de Kerkvaders Oude en Nieuwe Testament in elkaar grepen en inhoud gaven aan de kerkelijke sacramenten. Ze zijn, zo zegt hij, een voortzetting van de Magnalia Dei uit de geschiedenis van Israël en het leven van Jezus. Aandacht voor het Oude Testament was helemaal nieuw.

Het altaar komt ter sprake in Bijbel en liturgie als de eucharistie behandeld wordt. De kerkvaders hebben het over een stenen of houten tafel, die geconsecreerd wordt met gewijde olie. Maar het ware altaar is Jezus zelf, daar gaat het om. Volgens kerkvader Ambrosius is het altaar een beeld van het lichaam van Christus. Cyrillus van Alexandrië citeert Origenes en breidt het uit: Christus zelf is altaar, offergave en priester tegelijk. Deze gedachte is niet nieuw voor mij. Het kruis op de Museumbrug was een eucharistisch altaar. Het offer van Jezus was inspiratie voor het offer dat wijzelf brachten. Maar dat altaar was uitsluitend door offer en lijden getekend. In de Nouvelle Théologie is in het sacrament van de eucharistie het hele paasmysterie vervat: kruisiging en opstanding, hemelvaart, verheerlijking en wederkomst. Wanneer ik mijzelf en mijn altaar te midden van de Covidontkenners op die manier bezie, krijgt het een doel en kader. Ik plaats mijn handelen in het licht van de komende herschepping.

Ook het verleden heeft een plaats, en de bevrijding en hulp die eerder ervaren is. De betekenis van de eucharistie moet volgens Danièlou, in de kielzog van de kerkvaders, begrepen worden door de gebeurtenissen in het Oude Testament: de priester Melchisedek, de gaven van het manna, het water uit het rots en de messiaanse maaltijden. Elk van deze gebeurtenis geeft inhoud. Zo toont het manna en het water uit de rots de hulp van God waar we afhankelijk van zijn. De messiaanse maaltijden zijn een belofte van het koninkrijk van God. Ook dit is verrijkend. Ik bouw verder op wat vroeger als voeding en heil is ervaren.

Daniélou ziet de eucharistie als hemelliturgie. Hij haalt Theodorus van Mopsuestia aan, die zegt dat we onszelf moeten beschouwen als in de hemel wanneer we aan de eucharistie deelnemen. In de eucharistie komt het zichtbare en onzichtbare, natuur en bovennatuur samen. De diakenen die het altaar klaarmaken zijn een beeld van de engelen, dienstbaar aan de wereld. Die engelen zijn onzichtbaar, maar werkelijk tegenwoordig. Bij de kerkvaders is ‘een beeld van’ ook altijd tegelijkertijd een tegenwoordigheid van het onzichtbare mysterie. Ook deze gedachten over de eucharistie zijn een steun voor mij. Ik vier geen letterlijke eucharistie bij mijn altaar tussen de Covidontkenners, maar de gedachte dat mijn daden daar, hoe onvolmaakt ook, deelnemen aan een hemelse liturgie steunt me. Dat ik omringd ben door engelen, ook. Ik ben niet alleen.

Al met al helpt de Nouvelle Théologie mij om niet weg te lopen tussen de Covidsceptici en komplotdenkers. Als ik achteruit kijk, de geschiedenis in, dan is er een voortgaande lijn van redding die ervaren is, in het Oude en Nieuwe testament. Ik bouw daar op voort. Als ik vooruit kijk, dan is er de verwachting van het Koninkrijk. Als ik naar boven kijk, dan is de hemel open, verweven met ons leven in het hier en nu, alsof engelen op een ladder omhoog en naar beneden gaan. De geschiedenis wordt als het ware op drie manieren opengemaakt, naar het verleden, naar de toekomst en naar de hemel. Dit alles geeft mijn handelen zin en perspectief. Het geeft mij als ruimzinnig theoloog het denkkader om me te verbinden met mijn context. Ik blijf er dus, tussen de complotdenkers en coronasceptici. Wel misselijk.

Geschreven voor de website van Op Goed Gerucht

Een tarotlantaarn houdt je wens levend. Tarotkaarten kan je inzetten als mooie visuele verbeeldingen van wensen, van iets wat je in jezelf wakker wilt roepen, of waarvan je meer in je leven wilt hebben. Door het licht in de lantaarn wordt de kaart mysterieus en sprookjesachtig verlicht. Je verbindt je verlangen met iets prettigs ontspannends. Magie voor herfst en winter.

Kies uit je spel met de afbeeldingen omhoog een kaart die jouw wens uitdrukt. Laat je keuze even bezinken. Soms denk je na vijf minuten: 'Nee, toch een andere'. Scan je gekozen tarotkaart of kopieer een versie van de kaart op het internet. Meet uit hoe groot de kaart moet zijn (meestal kleiner dan je denkt). Pas de afmetingen aan en print de kaart uit. Twee soorten tarotlantaarns:

Glazen pot met drijver

Benodigdheden: glazen pot, je geprinte kaart, schaar, zonnebloemolie (of een andere eetbare olie), eventueel eikels, kiezels of kastanjes, een drijvertje met een lontje. Je kunt dat drijvertje zelf maken of aanschaffen (te koop als lichtpuntjes, boeddhalichtjes of marialichtjes).

Werkwijze: Knip de geprinte kaart uit. Vul een glazen pot met zonnebloemolie en druk de kaart tegen de wand. De kaart blijft vanzelf plakken. Eventueel leg je er stenen of eikels naast om het nog aantrekkelijker te maken. Op de olie leg je het drijvertje.


Glazen pot of lantaarn met waxinelichtje

Benodigdheden: glazen pot of bestaande lantaarn, je geprinte kaart, schaar, zonnebloemolie (of een andere olie die je kan eten), plakstift, waxinelichtjes, eventueel vliegerpapier.

Werkwijze: Knip je geprinte kaart uit. Smeer de kaart in met zonnebloemolie, dan wordt hij doorzichtig. Plak de kaart met een plakstift op de buitenkant van de pot of lantaarn. De lijm vlekt wat, dus gebruik weinig. Met vliegerpapier kan je mooie kleuraccenten geven.

Zet de lantaarn op een plek die goed kan zien, zodat je er van kan genieten en je je wens dichtbij hebt.

Op mijn website: tarotlantaarns

Franciscus van Assisi raakte aan het eind van zijn leven vervreemd van zijn orde. De broeders bedelden niet meer zoals in het begin, sliepen op bedden in plaats van op de kale grond, leerden theologie en woonden in nieuwe, stevige huizen in plaats van in een oude stal. Franciscus hield van de arme, lijdende Christus en verlangde terug naar de begintijd. Maar hij hield ook van de broeders. Aan de ene kant wilde hij trouw blijven aan Christus. Aan de andere kant wilde hij trouw blijven aan de broeders. Met een groepje getrouwen trok hij naar de berg La Verna om daar te vasten en ontving daar de kruiswonden.




Nieuwe spirituelen

De gebeurtenissen op de berg vergezellen mij de laatste maanden. In het voorjaar, toen ik met corona ziek op bed lag, gebeurde er iets ingrijpends. Vriendinnen en andere contacten gleden de complottheorieën in. Zij horen tot wat we wel noemen, ‘nieuwe spirituelen’. Ze zijn geïnteresseerd in spiritualiteit in de breedste zin van het woord. Ik behoor zelf ook tot deze groep. Als theoloog, ‘ongezonden zendeling’ vang hun -vaak terechte- kritiek op kerk en christendom op. Zij inspireren mij, en ik breng op mijn beurt geloof en christelijke rituelen in. We steunen elkaar. Mijn vriendinnen zetten zich in voor vrouwen en hun emancipatie, ze doen goed werk. Maar nu delen ze nepnieuws dat ik rapporteer bij Facebook. Je vriendinnen rapporteren, dat is heel naar.

Zendingsstrategie

Ze ontkennen de ernst van het virus, de maatregelen zijn bedoeld om ons eronder te houden. Ze willen geen mondkapje dragen of afstand houden en voelen zich beknot in grondwettelijke rechten. Hun facebookupdates ervaar ik vaak als intimiderend. Wee je gebeente als je ertegen in gaat tussen de tweehonderdvijftig instemmende opmerkingen. Een vriendin van lang her gaf zonder uitleg een link naar een staatje van de RIVM, dat leek te suggereren dat het coronavirus onbelangrijk is tussen andere virussen. Het was een reactie op een facebookpost van mij. Nooit reageerde ze, maar wel op deze post, waarin ik mijn verdriet uitsprak over de oplopende besmettingen. Een zendingsstrategie van de samenzweringsgroep QAnon, om twijfel te zaaien, lezers uit te dagen ‘zelf op onderzoek uit te gaan’.

Het kwalijkste vind ik het sociaal-darwinistische gedachtengoed. Wie sterk en jong is mag leven. Zwakkeren en ouderen mogen sterven. ‘Het leven is niet beheersbaar’, zeggen ze, ‘We kunnen niet alle ziekte en dood buiten ons houden.’ Alsof er nooit penicilline is uitgevonden, chemokuren worden ingezet of preventief medicijnen geslikt.

Solidariteit

Ik ben betrokken geraakt bij groepen die een ander coronabeleid voorstaan, goed voor de economie en voor de hoge risicogroepen. Als theoloog zit ik bij de community rond het Red Team, dat de regering ongevraagd advies geeft en ik doe mee met Containment Nu, een initiatief waarin veel mensen uit hoge risicogroepen actief zijn. Mijn hart gaat uit naar ouders die moeilijke beslissingen nemen, omdat de scholen niet veilig zijn. Een ouder koos ervoor ergens anders te gaan wonen, zodat zijn kind naar school kan gaan. Andere ouders geven thuisonderwijs, met de angst voogdij te verliezen.

Ik sta werkelijk ergens anders dan mijn vriendinnen. Zij strijden voor autonomie en vrijheid, ik voor solidariteit, een samenleving waarin iedereen mee kan doen. Wanhopig en woedend sta ik aan ene kant van de kloof, en wil andere maatregelen. Mijn vriendinnen staan aan de andere kant, in paniek, verontwaardigd blèrend om vrijheid. Tussen ons in, een gapende diepte, een grote wond. Maar het zijn wel mijn vriendinnen. Ik wil hen trouw blijven, maar ook aan Christus.

Meeleven en pijn

Ik ervaar een sterk moreel appel om in discussie te gaan. Wat heeft mijn aanwezigheid daar anders te bieden? Maar ik weet dat dit verwijdering oplevert, en dat het hun visie niet zal veranderen. Het moet dus anders: liefde en medelijden, zoals Franciscus opwekte in zijn ziel. Contact op gevoelsniveau doet me goed. Onze angst delen maakt me milder. Ik leef oprecht mee met de akelige ervaring te worden gecorrigeerd wanneer je niet het verplichte masker draagt. En ik ontvang grote hartelijkheid.

Maar ik ga in het contact aan mijn eigen pijn voorbij. Mijn moeder van negentig kan sterven door hun gedrag, en zoveel anderen. Het is net of dat er helemaal niet meer is, op het moment dat ik met hen meeleef. Ik ben als Franciscus die zijn kruiswonden verbergt met de lange mouwen van zijn pij. Als ik me voorneem contact op te nemen, dan verschijnt er vanzelf een innerlijk beeld. Ik sta dan met mijn armen naar beneden, iets van mijn lichaam af, mijn handpalmen open naar voren, met daarin de kruiswonden. Het worden relaties die dieper en dieper gegrond raken in trauma en pijn. Kan ik me niet beter afkeren?

Ik vermoed dat Franciscus zijn innerlijk conflict niet heeft kunnen oplossen. Hij kreeg de kruiswonden als hyperbool, het conflict geëtst in zijn lichaam. Hij is gelijk aan de lijdende Christus geworden, zo intiem als je maar kan zijn met degene die je navolgt. De broeders met wie hij een conflict heeft kunnen niet meer om hem heen, hij is immers gelijk aan Christus, die zij volgen. Daar zit iets manipulatiefs in, maar ik neem het serieus, want ik herken het zo sterk. Franciscus laat de broeders niet los en Christus niet. Die zitten in zijn ziel en in zijn wonden.

De scheuren en spleten en de kruiswonden zijn uitdrukking van groot lijden. Ik hoopte in de mysterieuze gebeurtenissen op La Verna een oplossing te vinden voor mijn conflict. Ik vond er mededogen en pijn. Zal het me lukken om vol te houden?



Het citaat komt uit: Tweede beschouwing. Over het leven van Franciscus en zijn gezellen op de berg La Verna. In: De Fioretti, verhalen over Sint-Franciscus, Gottmer, Tweede druk 2006 (1999) p.178

Eerder gepubliceerd in: Woord en Dienst, jrg.69, no.11, november 2020, p.34-35